تحولات جمعیت‌شناختی آموزش ابتدایی ایران در سال‌های ۸۵-۱۳۵۰

 آموزش ابتدایی کشور در دهه‌های اخیر تحولات جمعیت‌شناختی قابل توجهی را پشت سر گذاشته است. جمعیت دانش‌آموزی آن تا اوایل دهه‌ی ۱۳۷۰ به‌طور مداوم رشد داشته اما بعد از آن روند کاهشی را پیموده است. به‌دنبال این تغییرات، تعداد کارکنان و معلمین و تعداد آموزشگاه‌ها و کلاس‌های این مقطع نیز تغییر کرده که در شاخص‌های جمعیت‌شناختی آموزش ابتدایی در این سال‌ها نمود یافته است. بسیاری از این شاخص‌ها از قبیل نسبت دانش‌آموز به معلم، تراکم دانش‌آموزی در کلاس و آموزشگاه و هزینه‌ی سرانه برای هر دانش‌آموز در دهه‌ی ۱۳۵۰ رو به بهبود بودند اما در دهه‌ی۱۳۶۰ از استانداردهای لازم دور گشتند و مجدداً از اوایل دهه‌ی۱۳۷۰ روند رو به بهبود خود را آغاز کردند. عوامل بلافصل تأثیرگذار بر این تغییرات شامل تحولات جمعیتی کشور و سطح پوشش تحصیل است. بالا رفتن پوشش ثبت‌نام تا سال ۱۳۶۵ در مناطق شهری و تا سال ۱۳۷۵ در مناطق روستایی یک عامل بسیار تأثیرگذار بود. در این مدت بیش‌تر کودکان لازم‌التعلیم محروم از تحصیل تحت پوشش آموزش پایه قرار گرفتند، به گونه‌ای که شاخص نسبت جنسی دانش‌آموزان ابتدایی در اواخر دوره‌ی مورد بررسی برای کل کشور به زیر ۱۰۵کاهش یافت و سطح پوشش تحصیلی تقریباً کامل شد. در بین عوامل جمعیتی، کاهش مرگ و میر کودکان و نوزادان تا دهه‌ی ۱۳۷۰ یک عامل عمده‌ی افزایش جمعیت دانش‌آموزی در مقطع ابتدایی بود. تأثیر روند باروری تا این دهه کم بود ولی بعد از آن به مهم‌ترین عامل تبدیل شد و کاهش شدید باروری از اواسط دهه‌ی ۱۳۶۰منجر به کاهش قابل توجه جمعیت دانش‌آموزی ابتدایی در دهه‌ی ۱۳۷۰ گردید. مهاجرت‌های خارجی در دهه‌ی ۱۳۶۰که تعداد قابل توجهی پناهنده‌ی افغانی و عراقی به کشور وارد شد تأثیراتی بر روندهای جمعیت‌شناختی آموزش ابتدایی گذاشت. در بعد مهاجرت‌های داخلی، روند شهری شدن جمعیت دانش‌آموزان ابتدایی یکی از پیامدهای آن به‌شمار می‌رود به‌طوری که رشد جمعیت دانش‌آموزی در مناطق شهری تا سال ۱۳۷۵به رغم کاهش باروری سال‌های قبل ادامه پیدا کرد. روندهای کاهشی در حوزه‌ی جمعیت‌شناختی آموزش ابتدایی تا اواخر دوره‌ی مورد بحث ادامه یافت ولی با توجه به موضوع گشتاور جمعیتی و افزایش مجدد موالید پیش‌بینی می‌شود که در آینده‌ای نزدیک دوباره شاهد افزایش جمعیت دانش‌آموزی در این مقطع باشیم. به هر حال، اکنون می‌توان گفت رشد جمعیت دانش‌آموزی تقریباً برابر با رشد جمعیت لازم‌التعلیم شده و عامل پوشش تحصیلی برخلاف گذشته تأثیر چندانی ندارد.